Streszczenie: Artykuł jest poświęcony służbie wojskowej gen. Elżbiety Zawackiej, Polce urodzonej i wychowanej w Toruniu, a działającej w polskim ruchu oporu lat II wojny światowej. Elżbieta Zawacka została wyszkolona w latach międzywojennych, na terenie Polski, podczas wojny brała udział w obronie Lwowa w 1939 r. oraz służyła w tajnej polskiej armii. Zaangażowana była w działalność wywiadowczą, łączności, wojskowej służby kobiet, a także w tajne nauczanie. Spośród setek zadań specjalnych, które wykonała, najbardziej brawurowym, najryzykowniejszym, ale i najważniejszym dla polskiej armii była jej tajna misja z Warszawy do sztabu wojska polskiego oraz władz państwowych, które od 1941 r. znajdowały się w Londynie. Misję Zawacka wykonała z powodzeniem, wracając do okupowanej Polski nocnym skokiem spadochronowym i dołączając tym samym do grona elitarnej grupy polskich żołnierzy szkolonych w Anglii i Szkocji (gdzie była szkolona, ale i sama szkoliła polskich żołnierzy, nieznających warunków w okupowanej Polsce), zwanych cichociemnymi.
Po wojnie Zawacka włączyła się w działalność antykomunistyczną, została jednak aresztowana przez UB i skazana na 10 lat więzienia. Wyszła na wolność po 4 latach, na mocy amnestii dla więźniów politycznych, i powróciła do pracy nauczycielskiej oraz naukowej (była matematykiem i pedagogiem społecznym). Uczestniczyła w działalności NSZZ „Solidarność”, a po obaleniu komunizmu została profesorem nauk humanistycznych i generałem brygady w stanie spoczynku. Angażowała się w upamiętnianie polskich żołnierzy lat II wojny światowej. Zmarła w wieku blisko 100 lat, 10 stycznia 2009 r. w Toruniu, gdzie też została pochowana.
Za swoją służbę była wielokrotnie odznaczana, m.in. dwukrotnie Orderem Virtuti Militari, czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Armii Krajowej. W 1995 r. Lech Wałęsa odznaczył ją najwyższym państwowym odznaczeniem – Orderem Orła Białego.
Słowa kluczowe: II wojna światowa, Armia Krajowa, cichociemni, kurierzy, Special Operations Executive
Abstract: The paper discusses the military service of General Elżbieta Zawacka, a Polish woman who became famous for her service in Polish resistance during the Second World War. Zawacka was born and raised in Toruń. She received military training in Poland during the inter-war period, and in 1939 participated in the defence of Lviv and joined the Polish secret army. She was involved in secret service, communication, women’s military service, and underground education. Of the thousands of special actions that she performed, the most daring, riskiest and crucial for the Polish Army was her 1941 secret
mission from Warsaw to London, i.e. to the then Polish Government and Polish Army Headquarters in Exile. As a person fully aware of the situation in occupied Poland, she trained soldiers of the Polish special troops formed in England and Scotland, named “Silent-Unseen” (Polish: Cichociemni). She was transported by plane with one of these units to occupied Poland and jumped down with a parachute. After the war, Zawacka was actively involved in Poland’s anti-Communist conspiracy. She got arrested by the communists and was sentenced to 10 years in prison, but was released after four years as a result of the amnesty for political prisoners. Later, Zawacka came back to work as a teacher and academic, working as a mathematician and social pedagogue. She took part in numerous activities of the “Solidarity” trade union. After the fall of communism in Poland, she became a professor in humanities and received the rank of emeritus Brigadier General. She died at the age of nearly 100 on 10 January 2009 in Toruń, where she was buried. For her commitment, Zawacka was awarded several medals and honours, including the Virtuti Militari (twice), the Cross of Valour (four times), and the Home Army Cross. In 1995, President Lech Wałęsa awarded her with the Order of the White Eagle, Poland’s most prominent distinction.
Key words: Second World War, the Home Army, “Silent-Unseen”, courier, Special Operations Executive
Zusammenfassung: Der Artikel ist dem militärischen Dienst der Generalin Elżbieta Zawacka gewidmet. Sie ist in Toruń geboren und großgewachsen und war in der polnischen Widerstandsbewegung während des II. Weltkriegs tätig. Elżbieta Zawacka wurde in der Zwischenkriegszeit auf dem Gebiet Polen ausgebildet, sie beteiligte sich an der Verteidigung von Lviv im 1939 und gehörte der geheimen polnischen Armee. Sie war in die Untersuchungstätigkeiten, Kontakte, militärischen Dienst der Frauen als auch in den konspirativen Unterricht involviert. Unter hunderten von Spezialaufgaben, die sie ausgeführt hat, war ihre geheime Mission aus Warschau zum Stab der polnischen Armee und zu der sich seit dem Jahre 1941 in London befindenden polnischen Behörde die meist waghalsige, riskante, aber auch die wichtigste. Zawacka erfüllte die Mission erfolgreich, indem sie nach Polen durch den Fallschirmsprung in der Nacht zurückkehrte und sich dadurch der Elite-Gruppe der polnischen, in England und Schottland ausgebildeten Soldaten
anschloss (wo Elżbieta selbst ausgebildet wurde, sie unterrichtete aber auch die polnischen die Bedingungen in besetztem Polen nicht kennenden polnischen Soldaten), die cichociemni (die leisen Dunklen) genannt wurden. Nach dem Kreis beteiligte sie sich an der Tätigkeit der polnischen antikommunistischen Konspiration, sie wurde aber durch die Kommunisten verhaftet und zu 10 Jahren Gefängnis verurteilt. Sie wurde nach 4 Jahren aufgrund der Amnestie für politische Häftlinge befreit und nahm die Arbeit als Lehrerin und Wissenschaftlerin (sie war Mathematikerin und Sozialpädagogin) wieder auf. Sie engagierte sich bei der Tätigkeit des Gewerkschaftsbundes NSZZ „Solidarność“ und nach dem Fall des Kommunismus wurde sie Professorin für Geisteswissenschaften und Brigadegeneral im Ruhezustand.
Sie hat sich in das Gedenken der polnischen Soldaten in den Jahren des zweiten Weltkriegs engagiert. Sie ist im Alter von fast 100 Jahren am 10. Januar 2009 in Toruń gestorben und dort begraben.
Für ihren Dienst wurde sie mehrmals ausgezeichnet u. a. zweimal war sie Trägerin des Virtuti-Militari-Ordens, viermal mit dem Tapferkeitskreuz oder auch mit dem Orden der polnischen Heimatarmee. Im Jahre 1995 wurde sie von dem Präsidenten Lech Wałęsa mit der wichtigsten polnischen staatlichen Auszeichnung dem Orden des Weißen Adlers ausgezeichnet.
Schlüsselwörter: der II. Weltkrieg, polnische Heimatarmee, cichociemni (die leisen Dunklen), Kurier, Special Operations Executive
Резюме: В статье приведены факты касающиеся службы генерала Эльжбеты Завацкой – польки, родившейся и выросшей в Торуни, которая участвовала в польском движении сопротивления в годы Второй мировой войны. Эльжбета Завацкая прошла специальное обучение в межвоенные годы на территории Польши, во время войны участвовала в обороне Львова в 1939 г. и служила в тайной польский армии. Занималась разведкой, связью, женской военной службой, а также подпольным преподаванием. Из сотен специальных заданий, которые она выполнила, самым смелым, самым рискованным, но и самым важным для польской армии была ее секретная поездка из Варшавы в штаб польской армии и представительства польских государственных органов, которые с 1941 г. находились в Лондоне. С поставленной задачей Завацкая справилась успешно, после чего вернувшись в оккупированную Польшу, выполнив ночной прыжком с парашютом. Таким образом она вошла в элитную группу «тихотемных» – польских солдат, обученных в Англии и Шотландии (где она проходила воинские курсы, а также сама вела обучение польских солдат, которые не знали условий жизни в оккупированной Польше).
После войны Завацкая включилась в антикоммунистическую деятельность, однако была арестована Службой безопасности и приговорена к 10 годам лишения свободы. Спустя 4 лет она была освобождена по амнистии для политзаключенных и вернулась к преподавательской и научной работе (она была математиком и социальным педагогом). Завацкая участвовала в деятельности Независимого самоуправляемого профсоюза «Солидарность», а после свержения коммунизма стала профессором гуманитарных наук и бригадным генералом в отставке. Занималась увековечиванием памяти польских солдат времен Второй мировой войны. Умерла в возрасте почти 100 лет, 10 января 2009 г. в Торуне, где была похоронена.
За свою службу она неоднократно награждалась – дважды кавалер Ордена Virtuti militari, четырежды кавалер Креста доблести, кавалер Креста Армии Крайовой. В 1995 г. Лех Валенса наградил ее высшей государственной наградой – Орденом Белого орла.
Ключевые слова: Вторая мировая война, Армия Крайова, «тихотемные», курьеры, Special Operations Executive
