Pucz wojskowy w 1980 roku i powstanie Trzeciej Republiki Turcji

Paulina Stępniewska-Szydłowska | Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
ORCID 0000-0003-2878-7370

„Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, 1/2023, s. 189-207
DOI 10.48269/2451-0718-btip-2023-1-011
PDF: Polski

Streszczenie: Proklamacja Republiki Turcji w 1923 r. rozpoczęła proces budowania specyficznej pozycji tureckiego wojska w systemie politycznym państwa. Przez dekady wojsko nie pełniło funkcji służebnej wobec państwa, jak wynika to z demokratycznego modelu kontroli cywilnej nad wojskiem, ale odwrotnie – sprawowało kuratelę nad klasą polityczną. W konsekwencji generalicja w historii współczesnej Turcji przeprowadziła cztery udane przewroty wojskowe, po których przejmowała kontrolę nad administracją państwową i tworzyła reżimy wojskowe. Niezwykle istotny z perspektywy historycznej oraz politycznej był pucz wojskowy z 1980 r., którego konsekwencje widoczne są do dziś. Opis i analiza tego wydarzenia jest głównym celem artykułu i choć cezurę czasową można zawęzić do lat 1973–1983, autorka odnosi się również do szerszej perspektywy historycznej, by wykazać przyczyny oraz konsekwencje opisywanych wydarzeń.

Słowa kluczowe: Turcja, pucz wojskowy, tureckie siły zbrojne, stosunki cywilno-wojskowe

Coup d’état in 1980 and proclamation of Third Republic of Turkey

Abstract: The proclamation of the Republic of Turkey in 1923 initiated the process of building the specific position of the Turkish military in the political system of the state. For decades, the military did not perform a subservient function to the state, as implied by the democratic model of civilian control over the military, but conversely exercised guardianship over the political class. As a result, the generals in Turkey’s modern history have staged four successful military coups, each followed by taking control of the state administration and establishing military regimes. Extremely significant from a historical and political perspective was the military putsch carried out in 1980, the consequences of which are still visible today. The depiction and analysis of this event is the main purpose of the article, and although the time frame could be narrowed to the years 1973–1983, the author also refers to a broader historical perspective to demonstrate the causes and consequences of the events described.

Key words: Turkey, coup d’état, Turkish armed forces, civil-military relations