COINTELPRO – program kontrwywiadowczy FBI z lat 1956–1971. Założenia, realizacja i ocena przez Komisję Churcha z 1976 roku – wybrane elementy

Janusz Liber | Uniwersytet Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie
ORCID 0000-0003-4562-4661

„Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, 3/2024, s. 95-109
DOI 10.48269/2451-0718-btip-2024-3-007
PDF: Polski

Streszczenie: Artykuł ukazuje specyfikę operacji kontrwywiadowczych Federalnego Biura Śledczego prowadzonych w ramach programu o kryptonimie COINTELPRO w latach 1956–1971. W opracowaniu scharakteryzowano nielegalne i bezprawne działania FBI podejmowane w stosunku do organizacji legalnie działających na terenie USA oraz ich przywódców. Autor opisuje okoliczności ujawnienia tych operacji, jak również przyczyny ich zakończenia.
Opracowanie wskazuje, że nawet w demokratycznych społeczeństwach możliwe jest prowadzenie nielegalnych operacji przez służby kontrwywiadowcze, szczególnie gdy takie działania są objęte klauzulą tajności. Z artykułu wynika, że świadomi i zorganizowani obywatele, jak również niezależne media, mają wpływ na ujawnianie bezprawnych operacji służb specjalnych, a właściwie sprawowana kontrola, w tym przypadku parlamentarna, jest w stanie spowodować zakończenie takiej działalności. Artykuł uzupełnia lukę poznawczą z przedmiotowego obszaru – dotychczas w Polsce nie publikowano artykułów dotyczących działalności FBI w ramach programu COINTELPRO.

Słowa kluczowe: kontrwywiad, FBI, masowa inwigilacja, podsłuch, tajne przeszukanie, tajne wejście, organizacje wywrotowe, operacje psychologiczne

FBI COINTELPRO counterintelligence program of 1956–1971: Assumptions, implementation, and evaluation by the 1976 Church Committee – selected elements

Abstract: This article presents the specificity of the counterintelligence operations of the Federal Bureau of Investigation under the code name COINTELPRO, conducted in the years 1956–1971. The study characterizes the illegal and unlawful activities of the FBI undertaken in relation to organizations legally operating in the USA and their leaders. The author describes the circumstances of the disclosure of these operations, as well as the reasons for their termination. The study indicates that even in democratic societies it is possible for counterintelligence services to conduct illegal operations, especially when these activities are classified. The article shows that conscious and organized citizens (whistleblowers), as well as independent media, have an influence on revealing illegal operations conducted by the secret services, and properly exercised control, in this case parliamentary control, is able to end such activities. The article fills the cognitive gap in the subject area – so far, no articles on the FBI’s activities under the COINTELPRO program have been published in Poland.

Key words: counterintelligence, FBI, mass surveillance, wiretapping, black bag jobs, black bag operations, subversive organizations, psychological operations